Ένα νησί στην άκρη της ηπείρου ταράζει το παγκόσμιο στερέωμα σε αυτό το τελευταίο επεισόδιο της ευρωπαϊκής οικονομικής κρίσης, το οποίο όμως μοιάζει πολύ με το πρώτο και διαδραματίστηκε στο βορειοδυτικό άκρο της Ευρώπης, στην Ισλανδία το 2008.
Όπως στην Κύπρο, όπου ο τραπεζικός τομέας έφτασε (το 2011) να είναι τεράστιος -εννιά φορές μεγαλύτερος του ΑΕΠ, το ίδιο συνέβαινε στην Ισλανδία. Για την ακρίβεια, στην Ισλανδία ο τραπεζικός τομέας έφτασε να αποτελεί έως και το 1.400% του ΑΕΠ της.
Ειδικά τα χρέη των τριών μεγαλύτερων ισλανδικών τραπεζών Kaupthing, Landsbanki και Glitnir, οι οποίες καταλάμβαναν το 90% της τραπεζικής αγοράς, ανέρχονταν στο 600% του ΑΕΠ. Σε απόλυτα νούμερα, το 2007 το ισλανδικό ΑΕΠ ήταν περίπου 8.5 δισ. ευρώ, ενώ, στο τέλος του β' εξαμήνου του 2008, το εξωτερικό χρέος της Ισλανδίας ανερχόταν σε 50 δισ. ευρώ, το οποίο κατά 80% οφειλόταν στον τραπεζικό τομέα.
Μέσα σε μία εβδομάδα, το φθινόπωρο του 2008, οι τρεις μεγάλες τράπεζες πέρασαν στον έλεγχο του κράτους, η πρόσβαση των ξένων καταθετών στα χρήματά τους έγινε αδύνατη, ενώ συγχρόνως, τέθηκαν αυστηροί περιορισμοί στην κίνηση κεφαλαίων. Παροδικά η κορώνα, το νόμισμα της Ισλανδίας, κατρακύλησε έναντι του ευρώ, για να κερδίσει αρκετό από το χαμένο έδαφος στη συνέχεια.
Το ΔΝΤ
Οι συνομιλίες με τον διεθνή παράγοντα προχώρησαν γρήγορα σε συμφωνία για ένα πακέτο χρηματοδότησης 5,1 δισ. δολαρίων, εκ των οποίων τα 2,1 από το ΔΝΤ και τα υπόλοιπα από σκανδιναβικές χώρες. Πακέτα «βοήθειας» συνολικού ύψους 4 δισ. ευρώ, τα οποία δεν έγιναν δεκτά από τους Ισλανδούς, θέλησαν να δώσουν και Βρετανία και Ολλανδία, ώστε να εξοφληθούν οι αποταμιεύσεις πολιτών τους. Αντίθετα οι Ισλανδοί έκαναν χρήση της χρηματοδότησης 1,2 δισ. ευρώ από τη Γερμανία με χαλαρότερους όρους.
Σχεδόν 500.000 λογαριασμοί που είχαν πολίτες και άλλες οντότητες (δήμοι, κοινότητες, ιδρύματα κ.ά.) από Βρετανία και Ολλανδία δεν ήταν πλέον προσβάσιμοι μετά από τις κινήσεις της ισλανδικής κυβέρνησης. Η βρετανική και ολλανδική κυβέρνηση ανέλαβαν τελικά να καλύψουν τα σχεδόν πέντε δισεκατομμύρια ευρώ που ανήκαν στους κατόχους λογαριασμών στις ισλανδικές τράπεζες.
Οι αρνήσεις των Ισλανδών ήταν εκείνες που έσωσαν τη χώρα από τη μοίρα της συνεχούς οικονομικής συρρίκνωσης που, δίχως άλλο, θα ήταν το αποτέλεσμα του σχεδίου το οποίο ήθελαν να επιβάλουν στη χώρα οι ξένες δυνάμεις. Αρνήσεις που προήλθαν από τον ανώτατο άρχοντα της χώρας, τον πρόεδρό της, Ολαφουρ Γκρίμσον, όσο και από τον λαό, ο οποίος στην Ισλανδία ελέγχει τη δημοκρατία.
Δύο φορές, το 2010 και το 2011, ο Γκρίμσον έθεσε βέτο σε κυβερνητικές αποφάσεις που προέβλεπαν να πληρωθούν πέντε δισ. ευρώ σε Ολλανδία και Βρετανία, οι οποίες είχαν εν τω μεταξύ καλύψει τους πολίτες τους που είχαν καταθέσεις σε ιδιωτικές ισλανδικές τράπεζες. Δύο φορές, λίγους μήνες μετά τα προεδρικά βέτο, οι Ισλανδοί ψήφισαν ενάντια στα ίδια σχέδια, τα οποία ήθελαν τα τραπεζικά ιδιωτικά χρέη να κοινωνικοποιηθούν, κάτι που είδαμε να εφαρμόζεται με καταστροφικές συνέπειες σε όλη την Ευρωζώνη της κρίσης αργότερα.
Βρετανία και Ολλανδία έσπευσαν στην ESA, την Εποπτεύουσα Αρχή της Ευρωπαϊκής Ζώνης Ελεύθερων Συναλλαγών (EFTA). Η ESA πήγε την Ισλανδία στο δικαστήριο της EFTA, με τον ισχυρισμό ότι έπρεπε να ξεπληρώσει σε Βρετανία και Ολλανδία τα ποσά που κατέβαλαν για να αποζημιώσουν τους καταθέτες μιας θυγατρικής της Landsbanki τράπεζας, της Icesave, που κυρίως μέσω Διαδικτύου είχε προσελκύσει περίπου τέσσερα δισεκατομμύρια καταθέσεων από 400.000 πελάτες σε Βρετανία και Ολλανδία. Ομως, το δικαστήριο με μια απόφαση-σταθμό αναπάντεχα και αμετάκλητα δικαίωσε την Ισλανδία, κρίνοντας ότι η χώρα δεν είχε υποχρέωση να εξασφαλίσει αποζημίωση σε μια τέτοια περίπτωση συστημικής κρίσης.
Ο Τόμσεν
Αξίζει να σημειωθεί ότι τη διαπραγμάτευση για λογαριασμό του ΔΝΤ έκανε ο γνωστός μας Τόμσεν, ο οποίος επέδειξε ανεπανάληπτη διαλλακτικότητα. Μέτρησε και το γεγονός ότι ουσιαστικά μιλούσε με συμπατριώτες του - η Ισλανδία ήταν επαρχία της Δανίας μέχρι το 1918. Ο,τι και να ήταν που μέτρησε στην πολιτική ανοχή που επέδειξε, το Ταμείο στάθηκε στο πλευρό της Ισλανδίας και το σχέδιο πέτυχε, γι' αυτό και τρία χρόνια μετά την έναρξή του περατώθηκε. Το ΔΝΤ τερμάτισε ευδοκίμως, για μια σπάνια φορά, την αποστολή του στην Ισλανδία επίσημα στα τέλη του Αυγούστου του 2011. Σήμερα, η Ισλανδία, παρουσιάζοντας πάνω από 5% αύξηση του ΑΕΠ την τελευταία διετία δείχνει να έχει ξεπεράσει την κρίση του 2008. Η εμπιστοσύνη έχει επιστρέψει στην ιδιωτική οικονομία της χώρας και το τραπεζικό σύστημά της, αφού πρόσφατα εκδόθηκαν τα πρώτα τραπεζικά ομόλογα από το 2007.
Παράλληλα με την εξυγίανση της οικονομίας τους οι Ιρλανδοί φρόντισαν να αποδοθούν ευθύνες για το οικονομικό έγκλημα. Τραπεζίτες και πολιτικοί κάθισαν στο σκαμνί. Πριν από έναν περίπου χρόνο, σε δίκη οδηγήθηκε ο πρώην πρωθυπουργός της Ισλανδίας (από το 2006 ως το 2009) Γκέιρ Χάαρντε, με βάση νόμο που προβλέπει ποινές για τους αξιωματούχους που αποτυγχάνουν να προστατέψουν το κοινό και την οικονομία. Θα μπορούσαμε να ονομάσουμε το συγκεκριμένο αδίκημα και εγκληματική αμέλεια κατά την άσκηση της εξουσίας. Μια παρόμοια πρόβλεψη αναμφίβολα θα ήταν πολύ χρήσιμη και στον ελληνικό ποινικό κώδικα, γιατί δυστυχώς οι πολιτικές ευθύνες στη χώρα μας θεωρούνται κάτι τιποτένιο, το οποίο παραγράφεται εντελώς αν σε ψηφίσουν αρκετοί. Ο Χάαρντε ήταν και υπουργός Οικονομικών της Ισλανδίας από το 1998 ως το 2005, αλλά οι ευθύνες του στη δημιουργία της φούσκας των τραπεζών δεν εξετάστηκαν από το δικαστήριο. Τελικά ο Χάαρντε αθωώθηκε για τα σοβαρότερα τρία αδικήματα και καταδικάστηκε για ένα από αυτά μόνο.
Άνοιξε δρόμους
Συγκεκριμένα, επειδή δεν έκανε επείγοντα υπουργικά συμβούλια όταν η οικονομία βυθιζόταν και δεν πήρε την πρωτοβουλία για μια αναλυτική και επαγγελματική ανάλυση του κινδύνου που διέτρεχε η οικονομία λόγω της κρίσης που ξέσπασε στις ΗΠΑ. Η αθώωσή του από τα άλλα αδικήματα ήταν ο λόγος που μπόρεσε να αποφύγει τη φυλάκιση. Σε κάθε περίπτωση, η παραπομπή του, όχι για διαφθορά ή κάτι παρόμοιο αλλά για πλημμελή άσκηση των καθηκόντων του, ανοίγει νομικούς δρόμους.
Ο Ισλανδός πρόεδρος, που στα τέλη του 2012 επανεξελέγη πανηγυρικά για πέμπτη συνεχή θητεία, έχει κάθε λόγο να είναι υπερήφανος. Και πώς να μην είναι, αφού και ο ίδιος έπαιξε κρισιμότατο ρόλο στην υπερήφανη στάση της Ισλανδίας απέναντι στα διεθνή προστάγματα;
Σύμφωνα με τον πρόεδρο της χώρας Ολαφουρ Γκρίμσον, το δίδαγμα της ισλανδικής περιπέτειας είναι ότι τα κράτη πρέπει να αναθεωρήσουν τις καθιερωμένες στρατηγικές των τελευταίων 30 ετών της απορρύθμισης.
Τράπεζες
Προστατεύτηκαν οι ντόπιοι καταθέτες, έκατσαν στο «σκαμνί» οι τραπεζίτες
Η απόφαση του Eurogroup να μπει χέρι στις καταθέσεις των κυπριακών τραπεζών, έβαλε για πάντα τέλος στην τελευταία βεβαιότητα που ενέπνεε η ΕΕ. Κι αυτή ήταν η προστασία των καταθέσεων.
Επικεφαλής του Eurogroup είναι ο Χερούν Ντάισελμπλουμ, υπουργός Οικονομικών της Ολλανδίας, χώρας που, από κοινού με τη Μ. Βρετανία, κινήθηκε δικαστικά εναντίον της Ισλανδίας, επειδή η χώρα έκανε το ίδιο με αυτό που προτάθηκε στην Κύπρο, με τη διαφορά ότι στην πρώτη περίπτωση «κουρεύτηκαν» μόνο οι ξένοι καταθέτες, μιας και όταν οι τράπεζες χωρίστηκαν σε «καλές» και «κακές» οι καταθέσεις των Ισλανδών βρέθηκαν στις «καλές», ενώ των ξένων στις «κακές».
Η εμπλοκή, όμως, της Κομισιόν στη δικαστική διαμάχη είναι αποκαλυπτική του τρόπου με τον οποίο τα μέτρα και τα σταθμά στην ΕΕ αλλάζουν κατά το δοκούν. Η Επιτροπή, που αποδέχεται το «κούρεμα» στην Κύπρο επειδή αφορούν ρωσικά κεφάλαια, έσπευσε να υποστηρίξει ότι η Ισλανδία παραβίασε την ευρωπαϊκή οδηγία για εγγύηση των καταθέσεων και τους κανόνες μη διάκρισης καταθετών.
Έρευνα
Επιστρέφοντας στην Ισλανδία, το 2009, η Εισαγγελία του Ρέικιαβικ προσέλαβε τη Γαλλονορβηγίδα Εβα Ζολί, ως ειδική σύμβουλο 20μελούς ομάδας με την αποστολή να ερευνήσει το οικονομικό έγκλημα. Η ομάδα έχει ήδη καταλήξει σε κάποια συμπεράσματα. Πρώτα απ' όλα, σχεδόν τα μισά δάνεια που χορήγησαν οι προβληματικές τράπεζες ήταν σε εταιρείες με τις οποίες συνδέονταν. Επίσης, υπάλληλοι και μέτοχοι τους δανειοδοτούνταν για να συμμετέχουν εικονικά σε πλασματικές αυξήσεις κεφαλαίου.
O Σίγκουρντορ «Σίγκι» Εϊναρσον, πρώην πρόεδρος (με εκτελεστικές εξουσίες) της Kaupthing Βank, ήταν ο πρώτος τραπεζίτης που κλήθηκε ως ύποπτος για εγκληματικές πράξεις από την Εισαγγελία το 2009, αλλά μόνο όταν μπήκε στις λίστες της Ιντερπόλ αναγκάστηκε να γυρίσει στην Ισλανδία από το Λονδίνο όπου διέμενε. Mαζί του δικάζεται και ο τότε διευθύνων σύμβουλος της Kaupthing, Χρέινταρ Μαρ Σίγκουρντσον. Ηδη χαμηλόβαθμα στελέχη του ομίλου έχουν καταδικαστεί σε μικρές ποινές φυλάκισης, ενώ ποινές, έστω και λίγων μηνών, επιβλήθηκαν για κατάχρηση εμπιστοσύνης στον διευθύνοντα σύμβουλο και στον εκτελεστικό διευθυντή της Glitnir.
Η επόμενη ημέρα
5% αυξήθηκε το ΑΕΠ, έχασαν έδαφος οι δισεκατομμυριούχοι
Η Ισλανδία δείχνει να αφήνει πίσω της την κρίση. Υστερα από μια μεγάλη πτώση στο ΑΕΠ το 2009 (-6.8%) και μια εξίσου μεγάλη το 2010 (-4%), ανέκαμψε δυναμικά παρουσιάζοντας ανάπτυξη το 2011 (+3.1%) και το 2012 (+2.4%). Ακόμα πιο ενδεικτικό μέγεθος είναι η ανεργία, η οποία στο τέλος του 2012 μετρήθηκε στο μόλις 6%.
Ακόμα και οι «κακές» τράπεζες φαίνεται ότι έχουν αναστηθεί, αφού πουλάνε περιουσιακά στοιχεία τους και ξεχρεώνουν. Η Landsbanki ανακοίνωσε την περασμένη εβδομάδα ότι θα πληρώσει 1,4 δισ. ευρώ, μέρος των χρεών της Icesave. Ήδη έχει ξεπληρώσει περίπου 4 δισ. ευρώ σε τρεις δόσεις, ενώ το χαρτοφυλάκιό της εκτιμάται να έχει αξία περίπου 9.5 δισ. ευρώ, χάρη και στην αύξηση του ενός δισεκατομμυρίου ευρώ που σημείωσε εντός του 2012.
Η κεντρική τράπεζα της Ισλανδίας θεωρεί πως τα αποτελέσματα δείχνουν πως η πολιτική που ακολουθήθηκε στη χώρα ήταν επιτυχής. Αυτό λέει και σε πρόσφατη μελέτη της σχετικά με την αντιμετώπιση της κρίσης στη χώρα.
«Υπέφερε»
Ενώ το ΑΕΠ αυξάνει η ισλανδική πλουτοκρατία «υπέφερε» και από συρρίκνωση των μεγάλων περιουσιών. Ενδεικτικό είναι ότι προ κρίσης στην Ισλανδία υπήρχαν έξι δισεκατομμυριούχοι (σε δολάρια) ενώ σήμερα κανείς. Οι τρεις ερευνώνται δικαστικά, οι πέντε πτώχευσαν και ο ένας που παραμένει πλούσιος δεν πατάει στην Ισλανδία πια. Ανάμεσα στους χαμένους είναι: Ο πρώην ιδιοκτήτης της West Ham, Μπγιόργκολφουρ Γκούντμουντσον, μεγαλομέτοχος της Landsbanki και με ποινικό μητρώο.
Επίσης, ο «ροκ σταρ» του τζετ-σετ της Ισλανδίας, ιδρυτής του Baugur Group hf, Τζον Ασγκέιρ Γιόχανσον, ο οποίος είχε περιουσία 1,6 δισ. δολαρίων και τώρα έχει απομείνει με «μόλις» 2 εκατ. Ο μόνος που έχει διατηρήσει (μειωμένη) περιουσία άνω του ενός δισ. είναι ο Μπγιόργκολφουρ Θορ Μπγιόργκολφσον, γιος του Μπγιόργκολφουρ Γκούντμουντσον.
Ζει στην Αγγλία, είναι επίτιμος πρόξενος της Ισλανδίας στη Ρωσία, όπου είχε αντιπροσωπεία της Πέπσι και εργοστάσιο μπίρας. Φημολογείται από παλιά ότι έχει σχέσεις με τη ρωσική μαφία. Εχει κάνει δουλειές και στην Ελλάδα μέσω της εταιρείας του Novator - Εθνική Τράπεζα, ΟΤΕ, Forthnet.
Από την τελευταία έβγαλε πολλά λεφτά στο ΧΑΑ πουλώντας σε καλές τιμές το 16% των μετοχών που κατείχε. Ηλεγχε και τη βουλγαρική πρώην κρατική εταιρεία τηλεπικοινωνιών, την οποία το 2007 πούλησε στην ασφαλιστική AIG, ενώ ήταν συνέταιρος του Πάνου Γερμανού στην πολωνική εταιρεία κινητής τηλεφωνίας Play.
ΠΗΓΗ: Έθνος
